หลวงปู่บุญมา มหายโส ศิษย์อุปัฏฐากรับใช้ หลวงปู่เสาร์ กันตสีโล และหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต อย่างใกล้ชิด
หลวงปู่บุญมา มหายโส หรือ “พระครูไพโรจน์ปัญญาคุณ” อดีตเจ้าอาวาสวัดอรัญญิกาวาส อ.เมือง จ.นครพนม พระป่าสายวิปัสสนากัมมัฏฐาน พระเกจิอาจารย์อีกรูปที่ชาวนครพนมต่างเคารพเลื่อมใสศรัทธา
เป็นลูกศิษย์ที่ร่วมธุดงค์ในกองทัพธรรม อุปัฏฐากรับใช้ หลวงปู่เสาร์ กันตสีโล และหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต อย่างใกล้ชิด
วัดอรัญญิกาวาสแห่งนี้เป็นวัดที่หลวงปู่เสาร์ หลวงปู่มั่น และหลวงปู่บุญมา ธุดงค์มาปักกลด เดิมเป็นป่าช้า ที่ประหารนักโทษ ก่อนตั้งสำนักสงฆ์และสร้างวัดดังกล่าวขึ้นในปี พ.ศ.๒๔๗๒ ระหว่างที่หลวงปู่เสาร์ไปปฏิบัติธรรมที่ภูเขาควายฝั่งลาว มอบภาระให้หลวงปู่บุญมาเป็นผู้ปกครองดูแลวัดสืบมา
พระครูไพโรจน์ ปัญญาคุณ (พระอาจารย์บุญมา มหายโส) นามเดิมชื่อ กุมมาร เกิดในตระกูล นะคะจัด เกิดเมื่อวันที่ ๙ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๔๔ ตรงกับวันพฤหัสบดี เดือน ๙ ขึ้น ๘ ค่ำ ปีฉลู เกิดที่บ้านสามผง อ.ศรีสงคราม จ.นครพนม
เมื่ออายุครบ ๒๐ ปี ได้อุปสมบทอยู่ที่วัดกลาง อ.ท่าอุเทน จ.นครพนม เพราะเวลานั้น ต.สามผงขึ้นอยู่กับ อ.ท่าอุเทน พระครูจรรยาภิรมย์ เป็นเจ้าคณะอำเภอท่าอุเทน และเป็นพระอุปัชฌาย์ พระอาจารย์เกษ เป็นกรรมวาจาจารย์ อุปสมบทแล้วกลับไปอยู่วัดโพธิ์ไทร ต.สามผง โดยพระอาจารย์เถิ่ง เป็นเจ้าอาวาส ศึกษาอักษรธรรม อักษรขอม กับพระอาจารย์เถิ่ง มีความรู้อ่านออกเขียนได้ ประจำอยู่วัดโพธิ์ไทรได้ ๒ พรรษา
เมื่อออกพรรษาแล้วพระอาจารย์เถิ่งได้นำพ ระภิกษุสามเณรที่มีความสมัครใจอยากจะออกฝึกธุดงค์กรรมฐานแสวงหาความวิเวก ออกฝึกธุดงค์กรรมฐานและแสวงหาพระอาจารย์ที่มีความเชี่ยวชาญทางกรรมฐาน
พ.ศ. ๒๔๖๕ ทราบว่า พระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถร พระอาจารย์สิงห์ ขันตยาคโม พระอาจารย์มหาปิ่น ปัญญาพโล มาตั้งเผยแผ่วิปัสสนากรรมฐานอยู่ที่บ้านหนองลาด อ.เมืองสกลนคร
พระอาจารย์เถิ่งจึงนำพระครูไพโรจน์ และภิกษุสามเณร ที่ร่วมไปในคณะของท่านอาจารย์เถิ่ง เข้าไปกราบนมัสการมอบกายถวายตัว ขอเป็นลูกศิษย์รับการศึกษาฝึกอบรมวิปัสสนากรรมฐานอยู่กับท่าน และขอนิมนต์พระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถร ท่านพระอาจารย์สิงห์ ท่านพระอาจารย์มหาปิ่นพาเดินธุดงค์มาทำก ารเผยแผ่อบรมอยู่ที่ ต.สามผง อ.ศรีสงคราม จ.นครพนม
ท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถร และคณะรับนิมนต์แล้ว พระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถร พร้อมคณะ รวมทั้งคณะของพระอาจารย์เถิ่ง เดินธุดงค์มาตั้งทำก ารเผยแผ่สมถวิปัสสนากรรมฐานอยู่ที่ อ.อากาศอำนวย จ.สกลนคร เป็นเวลา ๓ เดือน
ออกจาก อ.อากาศอำนวย แล้วก็เดินธุดงค์มาตั้งอบรมฝึกสอนสมถวิปัสสนากรรมฐานอยู่ที่ ต.สามผง จ.นครพนม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๕ พอจวนจะเข้าพรรษา โยมแม่ของท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถร ก็มาจำพรรษาอยู่ด้วย มีโยมซึ่งบวชเป็นแม่ชีมารับการอบรมรวมอยู่ด้วยจำน วนมาก
พอออกพรรษาแล้ว พ.ศ. ๒๔๖๖ ท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถร ก็พร้อมคณะของท่านพาโยมแม่ของท่านและคณะแม่ชีลูกศิษย์โยมแม่ของท่าน ก็ออกเดินธุดงค์จากบ้านสามผงกลับไป จ.อุบลราชธานี และไม่ได้กลับมาที่บ้านสามผงอีก
ท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถร ออกจากป่าสามผงไปไม่นาน พระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล ก็เดินธุดงค์มาที่ จ.อุดรธานี ผ่านมาที่ อ.อากาศอำนวย จ.สกลนคร ตามทางสายที่ท่านพระอาจารย์มั่นภูริทัตตเถร เที่ยวอบรมเผยแผ่ทางปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานมาแล้วจนมาถึงวัดป่าสามผง ๒ พรรษา
ได้นำพระอาจารย์บุญมา มหายโส กับพระองค์อื่นๆ ที่ยังเป็นพระมหานิกายอยู่มาญัตติ เป็นพระธรรมยุต กับพระเทพสิทธาจารย์ ที่วัดศรีเทพประดิษฐาราม จ.นครพนม และเปลี่ยนจากนามเดิม ที่ชื่อ “กุมาร” เป็นชื่อ บุญมา ฉายา “มหายโส”
ตั้งแต่บัดนั้นมาพระอาจารย์บุญมา มหายโส ได้อยู่ปฏิบัติพระอาจารย์เสาร์มาตลอดจนถึงปี พ.ศ. ๒๔๖๙ พระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล จึงได้นำคณะออกจากวัดป่าสามผงเดินธุดงค์ผ่านมาทาง อ.ท่าอุเทน จ.นครพนม มาตั้งวัดป่า ที่ดงโคกกิ่ว จ.นครพนม ขนานนามว่าวัดโพนแก้ว จนถึง พ.ศ. ๒๔๗๒
พระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล ท่านบอกพระอาจารย์บุญมา มหายโส ว่าท่านจะเที่ยวเดินธุดงค์ไปที่ จ.อุบลราชธานี แล้วจะเลยไปเมืองโขง เขตนครจำปาสัก สปป.ลาว จะไปพัก ณ ที่เผาศพของพระอุปัชฌาย์ของท่าน แล้วทำบุญอุทิศกุศลถวายพระอุปัชฌาย์ท่านด้วย
พระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล ได้มอบหมายให้พระอาจารย์บุญมา มหายโส อยู่ปกครองรักษา ทะนุบำรุ งวัดโพนแก้วตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมาพระอาจารย์บุญมา มหายโส ก็ได้อยู่ปกครองทะนุบำรุงวัดอรัญญิกาวาส จนถึงวันท่านมรณภาพ รายละเอียดอื่นๆ แจ้งอยู่ในประวัติวัดอรัญญิกาวาสนั้นแล้ว